Zespół grodowo-miejski, a zarazem portowy zaczął się tworzyć na dobre w drugiej połowie dziesiątego wieku. W Gdańsku, rządzonym przez dynastię książąt pomorskich, rodzima ludność słowiańska koegzystowała z coraz to liczniej przybywającymi z zachodu kupcami i rzemieślnikami.
Dzięki staraniom księcia Świętopełka II Wielkiego Gdańsk uzyskał prawa miejskie (lubeckie). Syn tego władcy, ostatni książę Pomorza Gdańskiego - Mściwoj II, zwany też Mestwinem, mocą zawartego w 1282 roku w Kępnie aktu, przekazał swoją ziemię księciu Wielkopolski - Przemysłowi II. Był to akt dużej wagi politycznej, umożliwił bowiem zjednoczenie ziem polskich. W okresie chaosu, jaki zapanował w Gdańsku po śmierci Wacława Czeskiego, kasztelan Bogusza wezwał na pomoc Krzyżaków. Zakonni rycerze po zajęciu zamku dokonali tu w roku 1308 pogromu, który przeszedł do historii jako "rzeź Gdańska".
Po klęsce militarnej Krzyżaków pod Grunwaldem (1410), Gdańsk opowiada się za polskim królem. Kres panowania Zakonu w grodzie nad Motławą przyniesie jednak dopiero rok 1454. Krzyżacy zostają wypędzeni. Król Kazimierz Jagiellończyk nie tylko dokonuje inkorporacji Gdańska do Korony, lecz obdarza jego mieszkańców licznymi przywilejami, z których najważniejszy, zwany "Wielkim", podpisany zostaje w dniu 15 maja 1457 roku. Miasto wzbogaca się o wielkie dobra, będące wcześniej własnością Zakonu. Władze miejskie oraz tutejsi kupcy otrzymują liczne uprawnienia. W herbie miasta, ponad dwoma krzyżami, będzie odtąd widniała królewska korona Jagiellonów.
Reformacja, która dotarła
do Gdańska już w latach dwudziestych XVI wieku, radykalnie odmieniła oblicze
wyznaniowe grodu nad Motławą. Protestancki Gdańsk zawzięcie zabiega o swobodę
wyznaniową i w końcu wolność tę sobie wywalczy. Odtąd tolerancyjne dla
innowierców miasto oraz najbliższe jego okolice dawać będą schronienie
rozmaitym dysydentom religijnym. Trafią tu liczne rzesze holenderskich
menonitów i Szkotów. Przybywać będą hugenoci oraz Żydzi.
Tamten dawny, bardzo bogaty
i liczący się w Europie Gdańsk - miasto wielu narodowości, odmiennych kultur,
religii i języków, najbardziej międzynarodowe ze wszystkich miast Rzeczypospolitej,
stanowił jedyną w swoim rodzaju wspólnotę odmienności. Pisarze staropolscy
mieli mu za złe kosmopolityzm i hardość względem królów polskich. A jednak
w obliczu zagrożenia ze strony Szwedów, miasto, nie bacząc na ofiary i
wyrzeczenia, potrafiło okazać stanowczy opór. Oblężony przez Rosjan i Sasów
Gdańsk stanął też w obronie honoru i tronu polskiego króla Stanisława Leszczyńskiego
w roku 1734.
Niestety po II rozbiorze
Polski miasto nie było już w stanie przeciwstawić się pruskiej aneksji.
Zdobyty przez Francuzów w roku 1807 Gdańsk otrzymał wprawdzie status Wolnego
Miasta, lecz trwało to tylko do roku 1814.
Kolejne cztery dziesiątki
lat zwykło się określać czasem wielkiego kryzysu, upadku i katastrofy gospodarczej
miasta.
W czerwcu 1919 roku, na
mocy Traktatu Wersalskiego, powstaje Wolne Miasto Gdańsk, nad którym pieczę
sprawuje Liga Narodów, a ściślej, jej Wysocy Komisarze. Lata trzydzieste
w Gdańsku to narastająca faszyzacja i terror. Strzały oddane pierwszego
września 1939 roku o świcie z pancernika Schlezwig-Holstein w kierunku
polskiej załogi wojskowej na Westerplatte rozpoczynają II wojnę światową.
Gościnny Gdańsk zaprasza
na urokliwe uliczki i do historycznych wnętrz, do morskich kąpielisk i
na szlaki żeglarskie, do wygodnych hoteli, eleganckich restauracji i nastrojowych
kafejek. W mieście funkcjonuje kilka teatrów, filharmonia, scena operowa,
letnia scena muzyczna, trzy multikina oraz kilka mniejszych sal kinowych,
popularne kluby młodzieżowe, puby i dyskoteki. Liczne muzea, koncerty,
jarmarki, wystawy, uliczne spektakle teatralne dopełniają bogatą ofertę
kulturalną, w której każdy, zależnie od zainteresowań i nastroju, znajdzie
coś interesującego dla siebie.
"Gdański sierpień" 1980
roku historycy uznają dziś za początek procesu rozpadu powojennego porządku
na Starym Kontynencie. Masowe strajki, zakończone podpisaniem w Stoczni
Gdańskiej słynnych Porozumień Sierpniowych stworzyły wyłom, który w konsekwencji
doprowadził do ukształtowania się nowej mapy politycznej Europy. Oto jeszcze
jedno oblicze Gdańska, miasta, z którym już zawsze kojarzyć się będą w
świecie wolne związki zawodowe, "Solidarność" i laureat Pokojowej Nagrody
Nobla, a zarazem pierwszy prezydent III Rzeczypospolitej - Lech Wałęsa.